مقدّمه دفتر 
بسمه تعالى
پروردگار متعال در هر عصرى از اعصار، جهت هدایت ابناى بشر، انبیاى عظام و رسولان فراوانى چون حضرت آدم ، نوح ، موسى و عیسى - علیهم السلام - همراه با کتب آسمانى و احکام و قوانین الهى ، ارسال داشته است ، تا اینکه پیامبر عظیم الشاءن اسلام حضرت محمد بن عبداللّه (ص ) به پیامبرى مبعوث شد و قرآن ؛ این معجزه ابدى و مکمل ادیان سلف براى هدایت انسانها نازل گشت . رسول خدا با 23 سال زحمات طاقت فرسا توانست مکتب متعالى اسلام را در شبه جزیره حجاز استقرار بخشیده و از سران برخى از امپراطوریهاى معروف آن عصر نیز دعوت به اسلام نماید و بدین وسیله نور پر فروغ اسلام و قرآن را در سراسر گیتى پرتو افکن نماید.
تنها فرقه ممتاز اسلام - که از صدر اسلام تا به حال از موفقیت و جایگاه خاص ‍ خویش دفاع نموده - ((فرقه ناجیه تشیع )) مى باشد که پیروان حقیقى اهل بیت عصمت و طهارت بوده و احکام نورانى اسلام و قرآن را تنها از اهل بیت پیامبر گرفته و فقط قول آنان را حجت مى دانند.
بحمداللّه با انقلاب اسلامى در ایران ، ((تشیع )) قوت و جان تازه اى گرفت و علما و اندیشمندان شیعى از این فرصتهاى به دست آمده ، حداکثر استفاده را برده و با تمام توان و امکانات خویش با بیان و قلم ، در نشر معارف اصیل شیعه همت گماشته و نکات مبهم و اتهامات ناجوانمردانه مغرضین و بدخواهان را پاسخهایى مناسب دادند و گرد و غبار فراوانى را که از سوى منحرفین و بدخواهان بر روى تشیع نشسته بود، زدودند.
یکى از متفکرین و اندیشمندان ممتاز جهان اسلام ، مرحوم علامه طباطبائى - رضوان اللّه تعالى علیه - است که در طول عمر پر برکت خود با تاءلیف کتابهاى فراوان و رساله هاى عدیده و تربیت شاگردان ممتاز و برجسته ، خدمات فراوانى به جهان تشیّع نموده است . یکى از آثار مفید و بسیار ارزشمند آن مرحوم ، کتاب ((شیعه در اسلام )) است که مکرر طبع شده و مورد استفاده علاقه مندان داخل و خارج کشور قرار گرفته است .
این کتاب اساسا براى معرفى تشیع در مغرب زمین تاءلیف شده چرا که اغلب مطالعات و تحقیقات اندیشمندان مغرب زمین پیرامون شیعه ، عارى از تعصب و غرض ورزى نیست ؛ چون مصادر تحقیقى آنان از اهل سنت و یا از فرقه منحرف اسماعیلیه مى باشد.
لازم به ذکر است که این کتاب ، توسط یکى از شاگردان استاد، به زبان انگلیسى ترجمه شده و مدتى نیز در آمریکا در سطح دانشگاهى تدریس شده است . از ویژگیهاى دیگر این کتاب این است که مرحوم علامه (ره ) بدون کوچکترین اهانت به اهل سنّت و جماعت ، به دفاع از مبانى و اصالت شیعه و بیان علل پیدایش آن برآمده و بر این عقیده استوار است که نشان دهد ((تشیّع )) تنها مذهب صحیح اسلام مى باشد و این مهم را با بیانى بسیار ساده و روان به انجام رسانیده است . ما مطالعه این کتاب را بسیار مفید و سودمند مى دانیم .
این دفتر، بعد از بررسى ، ویرایش ، مقابله و اصلاحاتى چند، آن را طبع و در اختیار علاقه مندان قرار مى دهد، امید است مورد قبول خداوند متعال قرار گیرد.
دفترانتشارات اسلامى
وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
پیشگفتار به قلم یکى از شاگردان استاد 
کتابى که اکنون از نظر خواننده مى گذرد، جزئى از طرحى است که جهت معرفى ((تشیع )) در مغرب زمین تحقق پذیرفته است . گرچه در طى قرن گذشته ، دانشمندان مغرب زمین ، مطالعات زیادى در باره جوانب مختلف اسلام و تمدن اسلامى انجام داده اند، اما اکثر این آثار با نهایت تعصب و غرض انجام گرفته و در آنها کوشش در تحریف اسلام دیده مى شود.
وانگهى تقریبا تمام منابع اروپائیان در تحقیقاتى که در باره اسلام انجام مى گیرد، از منابع اهل تسنن است و هرگاه از قرآن ، حدیث ، سیره نبوى ، فقه و کلام سخن به میان مى آید، معمولاً مقصود همان نظر اهل سنت و جماعت است و حتى این نظر نیز اغلب تحریف یافته و مغرضانه بیان شده است .
در آثار موجود به زبانهاى اروپایى ، تشیع به صورت یک فرقه فرعى معرفى شده و تمام دید و علت وجودى آن به یک نزاع صرفا سیاسى و اجتماعى تقلیل یافته و کمتر به علل دینى که باعث پیدایش ((شیعه )) گردید، توجه شده است ، حتى در تحقیقات در باره ((شیعه )) به طور کلى باز سهم اساسى از آن ((اسماعیلیه )) است ! و ((شیعه دوازده امامى )) حتى به اندازه مکتب اسماعیلى مورد نظر قرار نگرفته است !!
شاید سوابق تاریخى مغرب زمین ، علت اصلى این محدودیت باشد. غرب تا کنون دو بار با اسلام تماس مستقیم داشته است ، با اعراب در اندلس و صقلیه (سیسیل ) و با اتراک در شرق اروپا و در هر دو مورد تماس با اسلام به صورت سنى آن بود و رابطه با ((تشیّع )) محدود به روابط نسبتا سرّى و محدود با برخى حوزه هاى اسماعیلى در فلسطین در جنگهاى صلیبى و شاید در برخى مراکز اندلس ‍ گردید.
مغرب زمین ، هیچگاه قبل از دوران جدید با عالم تشیّع و مخصوصا ایران شیعى ، تماسى نداشت و با فرهنگ ایران اسلامى نیز براى اولین بار در هند آشنا شد.
به هر حال ، به این علل و شاید جهت کوشش غربیان در تحقیر آن جوانب از اسلام که جنبه عقلى آن قوى است ، تشیّع هیچگاه چنانکه واقعا در تاریخ اسلام وجود داشته و هنوز نیز مذهب دهها میلیون فرد ایرانى و عرب ، پاکستانى و هندى و غیره را تشکیل مى دهد، خارج از جهان پیروان این مذهب شناخته نشده است و در مغرب زمین همان نظر مستشرقان قرن گذشته که ((تشیّع )) را یک بدعت ! در اسلام مى دانستند در اکثر محافل پذیرفته شده و حتى برخى ، تشیّع را اختراع عده اى دشمنان اسلام در قرون بعدى مى دانند. نگاهى به چند کتاب معروف موجود که یا مربوط به تشیّع مى باشد و یا در آن اشاره اى به تشیّع شده است ، جهت اثبات این ادعا کافى است .
با توجه به این زمینه و نحوه تفکر جدیدى که به تدریج بر تحقیق در باره ادیان در مغرب زمین و مخصوصا در ممالک ((انگلوساکسون )) حکمفرما مى شود، ضرورت یک سلسله تحقیقات اصیل در باره شیعه ، هر روز بیشتر احساس مى شود.
بعد از جنگ بین المللى ، به تدریج در آمریکا و سپس در انگلستان به این نکته برخوردند که بهترین معرف یک دین ، فردى است که از درون آن دین به آن مى نگرد و صرف توصیف ((عینى )) یک دین مخصوصا توسط کسى که یا اصلاً به دین اعتقاد ندارد و یا دین خاصى را که مورد مطالعه اوست ، از بدو امر مطرود و بى اساس ‍ مى شمارد، به هیچ وجه کافى نیست .
کشف این حقیقت تواءم با احتیاج روز افزون خواص متفکران مغرب زمین و مخصوصا جوانان به استفاده از ادیان مشرق زمین جهت پر کردن خلا اى که به علت تضعیف مسیحیت و غلبه عجیب مادیگرى در اروپا و آمریکا پیش آمده است ، باعث شد که در آمریکا به تدریج مراکزى به منظور تحقیق اصیل در ادیان تاءسیس ‍ گردد و حتى المقدور از دانشمندان و ماَّخذ خود ادیان جهت درک آنها استفاده شود، البته اسلام به طور کلى و تشیّع بالا خص نمى توانست کاملاً از این امر مستثنا باشد.
یکى از صاحب قدمان و پیشکسوتان در این نهضت پرفسور کنث مورگان (Morgan Kenneth) دانشمند آمریکایى و استاد دانشگاه کولیگت (Colgate) است که مدتى از عمر خود را در مشرق زمین گذرانیده و رابطه مستقیم با بسیارى از برجسته ترین علما و استادان و بزرگان معنوى تمام ادیان شرقى داشته است .
این استاد که شهرت او در جهان اسلامى بیشتر به علت تنظیم کتاب ((اسلام صراط مستقیم )) است که توسط گروهى از دانشمندان مسلمان نوشته شده است و استاد محمود شهابى نیز ((فصل تشیع )) آن را نگاشته اند، چندین سال پیش ، مرکزى در دانشگاه ((کولگیت )) جهت اجتماع نمایندگان اصیل ادیان جهانى تاءسیس کرد و خود اکنون ریاست آن را عهده دار است و گروهى دانشجوى برجسته را در تاریخ ادیان ، راهنمایى مى کند.
پرفسور مورگان ، همواره در چاپ منابع مهم ادیان شرقى و معرفى آنها به غربیان از نظرگاه اصیل پیروان واقعى این ادیان کوشیده است .
هنگامى که هشت سال پیش براى بار اول راقم این سطور از این مرکز دیدن کرد، سخن از کمبود کتب اصیل در باره تشیع به میان آمد. البته ((پرفسور هنرى کربن )) از دانشگاه ((سوربن )) خدمات ارزنده اى در معرفى تفکر شیعه انجام داده اند لیکن اولاً: آثار ایشان به زبان فرانسه در سطحى بسیار بالاست و ثانیاً: با عرفان و حکمت سر و کار دارد و جوانب عمومى تر دین را مطرح نمى سازد. دو سه کتاب و رساله دیگر که به زبان انگلیسى موجود است اکثرا تراوش فکر چند مبلغ مسیحى است که عمر خود را صرف از بین بردن تشیع و رد آن کرده اند.
اتفاقا یکى دو سال بعد، در تابستان 1964 ((پرفسور مورگان )) به ایران آمد، در آن هنگام این جانب افتخار تلمذ در محضر استاد ارجمند ((علامّه سید محمد حسین طباطبائى )) را داشت و هفته اى چند بار به ((درکه )) به خانه تابستانى ایشان مشرف شده و از خرمن دانش بى کرانشان خوشه اى چند مطابق با استعداد محدود خود مى چید. روزى به اتفاق آقاى مورگان خدمت علامه طباطبائى رسیدیم . از اولین لحظه ، حضور معنوى و روحانیت علامه طباطبائى ، پرفسور مورگان را شیفته خود ساخت و استاد مورگان فورا احساس کرد که در حضور شخصى قرار گرفته است که علم و حکمت را از مرحله فکر به مقام عمل رسانیده و آنچه مى گوید چشیده و پیموده است . در کوچه هاى تنگ و خاکى و در عین حال پرلطف ((درکه )) در مراجعت از محضر استاد، فورا طرح نگارش یک سلسله کتاب در باره شیعه براى مردم مغرب زمین توسط علامه طباطبائى و با همکارى این جانب ، مطرح گردید و چندى بعد برنامه کار پى ریزى شد و استاد بزرگوار در عرض سه سال بعد، دو اثر پر ارزش که یکى کتاب فعلى و دیگرى ((قرآن از نظر شیعه )) است به رشته تحریر درآورد و با این عمل ، خدمت بزرگى بر خدمات فراوانى که به علم و دانش اسلامى کرده است افزود.
متن این کتاب توسط این جانب به زبان انگلیسى ترجمه شد ومدتى نیز در آمریکا در سطح دانشگاهى تدریس شده است و به زودى پس از اتمام این دوره تجربى و ارزیابى عکس العمل دانشجویان در فهم اثرى که مستقیما از قلم یک عالم بزرگ اسلامى تراوش کرده است ، به صورت نهایى ، انتشار خواهد یافت .
جلد دوم در باره قرآن ، در شرف ترجمه است و سومین اثر در این سلسله که به منظور شناساندن شیعه در جهان مى باشد، ترجمه منتخبى از گفتار امامان شیعه خواهد بود که تا کنون در غرب ، کتابى مکتوم و گنجى نهفته باقى مانده است .
بنابراین ، کتاب ((شیعه در اسلام )) یک تحقیق جدید با هدفى تازه است . منظور آن شناساندن شیعه و جوانب گوناگون آن به افرادى است که با عالم فکرى اسلامى و شیعى آشنایى ندارند و مایلند از دیدگاهى کلى ، نظرى جامع به این بخش مهم از اسلام بیفکنند.
مؤ لف محترم ، این هدف را بدون اهانت به اهل سنّت و جماعت و در عین حال دفاع از اصالت شیعه و بیان علت پیدایش آن ، دنبال کرده و کوشیده است تا نشان دهد که تشیّع جنبه اى کاملاً اصیل از اسلام است بدون اینکه کوچکترین مقصودى در ایجاد تفرقه یا شکاف بین تشیّع و تسنّن در نظر باشد. برعکس با دفاع از اصالت شیعه گفتگوى بین دو بخش اصلى اسلام را آسانتر ساخته است از آنجا که تقریب واقعى ، فقط با حفظ اصالت طرفین امکان پذیر مى باشد.
از عجایب زمان ما این است که احتیاج به این کتاب به زبان فارسى شاید کمتر از انگلیسى نباشد. نه تنها دهها و صدها بلکه هزارها جوان ایرانى امروزه دچار جهل و نادانى در باره دین خود مى باشند و در عین حال احساس احتیاج به آشنایى با آن مى کنند و دانش آنها اکتفاى استفاده از کتب عادى دینى را نمى کند.
در سالیان گذشته بین طبقه اى از جامعه ، مسئله تعلیمات دینى وضعى بس ‍ شگفت آور پیدا کرده است که شاید در کمتر جامعه دیده شود در حالى که اقلیتهاى مذهبى و نیز خارجیان مقیم ایران در خانه و مدرسه ، نهایت کوشش را دارند تا فرهنگ و دین خود را به فرزندان خود منتقل سازند، بین مسلمانان که اکثریت قاطع را در جامعه ایرانى دارا مى باشند، در برخى طبقات تعلیمات دینى بکلى فراموش ‍ شده است . والدین مسئولیت را از خود سلب کرده و امید دارند به نحوى معجزآسا مدارس از عهده این امر خطیر برآید و مدارس به نوبه خود با فقدان معلمان کافى براى تدریس دروس عادى طبعا هیچگونه صلاحیتى جهت تحقق دادن به این معجزه را ندارد، لذا به تدریج عده اى پرورش یافته اند که به آنها همه نوع وسائل مادى داده شده و برایشان هر چه دلخواه آنها در زندگى باشد فراهم شده است بجز معنا و جهت . آنها مى دانند چگونه حرکت کنند لیکن نمى دانند به کجا بروند.
و از آنجا که انسان موجودى است هدف طلب و نمى تواند عمر خود را تماما در سرگرمیهاى پوچ و گذران مادى و شهوانى بگذراند، عده اى از این بى تکلیفى رنج مى برند و بسیارى از آنها در جستجوى یک نوع تعلیم معنوى و دینى هستند لیکن یافتن مربى و راهنما و حتى کتابى که به لسان آنان حقایق دینى و تفکر و تاریخ تشیّع را برایشان تشریح کند، بس مشکل است .
در چنین وضعى چاپ این کتاب که در بدو امر براى محققان و دانش طلبان مغرب زمین نگاشته شده بود، براى ایرانیان نیز اهمیّت فراوان دارد و مى توان گفت که این تصنیف در نوع خود بى نظیر است .
علامه طباطبائى با لسانى ساده تقریبا تمام جوانب شیعه را از تاریخ گرفته تا حکمت و عرفان توضیح داده و در صفحاتى معدود بسیارى از مهمترین حقایق معارف اسلامى و شیعى را بیان کرده است .
با چاپ این اثر براى بار اول علاقمند فارسى زبان مى تواند با مطالعه یک کتاب به رؤ وس تفکر شیعى احاطه یافته و کلیدهایى جهت باز کردن راههاى تحقیق و تفحص بعدى به دست آورد. در واقع این اثر نفیس ، راهنمایى است که با کمک آن فردى که تاکنون با جهان معنوى شیعه ناماءنوس بوده است مى تواند در این عالم وسیع ، قدم نهد و با اتکاى به این راهنماى موثق یقین داشته باشد که گمراه نخواهد گردید بلکه با توسل به این حبل متین به مقصد نهایى خواهد رسید.
تمام مراتب علم و معرفت شیعى از نحوه پیدایش تاریخى آن و فقه و شریعت تا لطیف ترین حقایق معنوى به زبانى بس ساده که مى تواند فقط متعلق به یک استاد واقعى باشد، در چهار فصل کلى جمع آورى گردیده و براى بار اول به زبان فارسى بحثى با چنین جامعیت و در لباسى این چنین ساده آراسته شده و به جامعه ایرانى که اکنون از هر زمان بیشتر محتاج به خودشناسى و ارشاد است ، عرضه گردیده است . این مهم فقط مى توانست از فکر و قلم توانایى با جامعیت و کمال علاّمه طباطبائى تراوش کند.
شرح حال استاد 
علامه سید محمد حسین طباطبائى از یکى از خاندانهاى بزرگ علم برخاسته است و چهارده پشت ایشان از دانشمندان و علماى بنام تبریز بوده اند. ولادت ایشان در پایان سال 1321 هجرى قمرى مصادف با 1282 شمسى در تبریز به وقوع پیوست و ایشان در زادگاه خود تحصیلات مقدماتى را دنبال نمود.
پس از اتمام اولین مراحل علمى در 1304 رهسپار نجف اشرف شد و ده سال در آن مرکز بزرگ تشیّع به تکمیل معلومات خود در شعب مختلف علوم اسلامى پرداخت . فقه و اصول را نزد استادان معروف ((نائینى و کمپانى )) و فلسفه را نزد ((سید حسین بادکوبى )) که خود از شاگردان جلوه و آقا على مدرس بود و ریاضیات را نزد ((آقا سید ابوالقاسم خوانسارى )) و اخلاق را در محضر ((حاج میرزا على قاضى )) که در حکمت عملى و عرفان ، مقامى بس ارجمند داشتند تلمذ کرد. سپس در سال 1314 به زادگاه خود مراجعت فرمود.
تحصیلات علامه طباطبائى فقط محدود به سطوح عادى فقه نبود بلکه علاوه بر عمیق ترین تحصیلات در صرف و نحو و ادبیات عرب و فقه و اصول ، ایشان یک دوره کامل از ریاضیات قدیم از ((اصول )) اقلیدس تا ((مجسطى )) بطلمیوس و نیز فلسفه و کلام و عرفان و تفسیر را فرا گرفت و در این علوم به مرحله اجتهاد نائل آمد.
شهرت علامه طباطبائى در تهران و حوزه هاى دیگر علمى ایران خارج از تبریز هنگامى آغاز شد که در اثر حوادث سیاسى جنگ دوم جهانى و عواقب بعد از آن ، ایشان از مسقطالراءس خود به قم مهاجرت کرد و از سال 1325 در آنجا ساکن شد و بدون کوچکترین سر و صدا مجالس درس خود را در تفسیر و حکمت آغاز کرد و در سفرهاى پیاپى به تهران با علاقه مندان به حکمت و معارف اسلامى نیز تماس ‍ حاصل نمود و حتى از بحث و مناظره با مخالفان دین و حکمت ، دریغ نورزید و از راه عقل و منطق ، بسیارى از افرادى را که از طریق صواب منحرف شده بودند به درک حقایق دینى و حکمى نایل ساخت و توانست در عرض بیست و چند سال اخیر، اثر عمیقى از خود نه تنها در طبقه روحانیت بلکه بین عده اى از طبقه متجدد و تحصیل کرده در غرب بجا گذارد.
سالیان دراز هر پاییز بین ایشان و استاد هنرى کربن مجالسى با حضور جمعى از فضلا و دانشمندان تشکیل شده است که در آن مباحثى حیاتى در باره دین و فلسفه و مسائلى که جهان امروز در مقابل شخص معنوى و جوینده حقیقت قرار مى دهد، مطرح مى شود و این جلسات نتایج بسیار مهمى به بار آورده است . بدون شک چنین جلساتى در سطحى آنچنان بالا و با افقى آنچنان وسیع در جهان اسلام امروز بى نظیر بوده است و حتى مى توان گفت که از دوره قرن وسطى که تماس فکرى و معنوى اصیل بین اسلام و مسیحیت قطع شد، چنین تماسى بین شرق اسلامى و غرب حاصل نشده است .
در حوزه علمیه قم ، خدمت بزرگ علاّمه طباطبائى ، احیاى علوم عقلى و نیز تفسیر قرآن کریم بوده است . به تدریج ایشان تدریس سطوح اساسى حکمت مانند کتاب ((شفاء)) و ((اسفار)) را متداول ساخت . شخصیت بارز ایشان و تخلق به صفات حمیده و حسن سلوک در تماس با طلاب ، هر روز گروه بیشترى از افراد علاقه مند و با استعداد را بسوى مجالس درس ایشان جلب کرد تا در سالیان اخیر در درس ‍ حکمت ، صدها طلبه حضور داشتند و در طى بیست و چند سال گذشته عده کثیرى دانشمند که برخى اکنون خود اساتید حکمت هستند، موفق به نیل به مقام اجتهاد در این علم نفیس ، تحت ارشاد علامه طباطبائى شدند.
شاید حتى مهمتر از خدمت ایشان به حکمت که از طریق تربیت عده کثیرى از طلاب و نشر کتب انجام پذیرفته است ، توجه علامه طباطبائى به اهمیّت تربیت اخلاقى و تزکیه نفس بین شاگردان خود بوده است . ایشان در واقع به تنهایى مکتب جدیدى در تربیت افرادى که علم و اخلاق را تواءما توسعه داده اند تاءسیس کرده و اشخاصى بس لایق به جامعه تقدیم داشته و همواره لزوم تواءم کردن آموزش و پرورش را تاءیید کرده است ؛ امرى که همیشه از اصول اولیه فرهنگ اسلامى ایران بوده است و متاءسفانه امروزه در نظام مدارس جدید و حتى در مدارس قدیم تا حدى فراموش شده است .