15 - نماز چیست ؟
سخن شهید آیة ا... دکتر محمّد حسین بهشتى رحمه اللّه (1307 - 1360 ه‍ .ش ):
این ایستادن و خم شدن ، این نشستن و به خاک افتادن ، و با هر یک کلماتى گفتن چه معنا دارد؟ در آن لحظه که آدمى به کمال و شکوه بى نهایت آفریدگار جهان مى اندیشد، سراپا شیفته آن مى شود، دل و جانش به خضوع و خشوع و فروتنى مى گراید، با آهنگ فطرت در برابر آن همه کمال و عظمت سر تعظیم فرود مى آورد، رکوع و سر به زمین مى ساید، سجود و زبان به ستایش مى گشاید، حمد و تسبیح .
و در آن لحظه که انسان خود را به کمک یک نیروى برتر از ماده نیازمند مى یابد، دل به سوى آفریدگار دانا و توانا و مهربان جهان مى آورد، راز و نیاز خود را با او در میان مى نهد و او را به کمک مى خواند، دعا این است نماز ما و نیایش روزانه ما، به سوى خدا، خداى یکتا، خداى پر مهر. نیایشى که هر فرازش ، بیانگر اصلى از اصول جهان بینى اسلام ، و هر حرکتش ، نمایشگر پیوند عمیق انسان اسلام با خداست . نیایشى که انسان را به سوى خدا، به سوى راه او، و به سوى رهبران او مى کشاند. او را به همه شایسته کاران روى زمین ، در طول تاریخ ، در گذشته و آینده و حال ، پیوند مى دهد. و صف او را از صف ستمگران و تبهکاران و گمراهان جدا مى سازد تا در راه راست خدا استوار بماند و به بیراهه نیفتد. اینک تو اى انسان جستجو گر عصر ما برخیز، برخیز تا با شور و نشاط، به نیایشى چنین زنده و سازنده بپردازیم ، و خود را از هر چه جز حق و حقیقت است پیراسته سازیم .⁽¹⁷⁾
16 - نماز روح وحدت و یگانگى
دانشمند شهیر اروپائى آقاى هیل :⁽¹⁸⁾
از روزى که اسلام ظاهر شد، نماز یگانه شعار اسلامى به صورت یک ضرورت درآمد. ارتباط این نماز با مسیحیت و یهودیت هر چه باشد نیروى خاص و اهمیّتى فوق العاده در بین مسلمانان پیدا کرد. و بعدها به صورت نماز جماعت به اقتدا امامى که اغلب خود محمّدصلّى اللّه علیه و آله بود اقامه مى شد. هر کسى به هنگام نماز جماعت ، اجتماع مسلمانان را مشاهده کند که براى نماز صف بسته اند و با نظام خاصّى در کمال وقار و با طرز حیرت انگیزى رکوع و سجود مى کنند، به شگفتى در مى آید، و آثار تربیتى آن را در روان مسلمین از همان روزهاى نخستین درک خواهد نمود.
کافى است که ما نقش نماز را مورد بررسى قرار دهیم که چه تاءثیر مهمّى در بیدار کردن روح نظم و حفظ نظام داشته است . آنگاه به خوبى در مى یابیم که در حقیقت نماز براى مسلمانان مانند یک آموزش نظامى بوده است و همین نظم مسلمانان در نماز، روح وحدت و یگانگى را در میان مسلمانان زنده کرده ، برادرى ، مساوات و برابرى و دستاوردهاى اجتماعى اسلام را عملاً ایجاد مى نموده است .⁽¹⁹⁾
17 - نماز شدن انسان
مرحوم دکتر على شریعتى ؛ (1312 - 1356 ه‍ .ش ):
نماز شدن انسان ، تلاش براى شدن و زنده ماندن ، نیایش خواستن است . خواستن انسانى است که از آنچه دارد خوشنود نیست . و در آنچه که هست رنج مى برد. اساسى ترین درسى که در نماز مى اندیشیم توحید در هستى است و طرد همه (شرکها) و (تفرقه ها) و نفى همه قدرتهاى دروغین ، غیر از خدا.
اولین عبارتى که بر زبان مى آوریم در شروع ، اذان (الله اکبر) یعنى خدا بزرگتر است این بدین معنى است که خدا از همه قدرتها و ایده آلها بزرگتر است و باید به بزرگتر بودن خدا از همه توجه داشت . این ضربه محکمى است بر کسانى که ایده آلهائى را در مسیر غیر خدا شعار زندگى خویش قرار مى دهند و در آن خود را گم مى کنند. انقلابى راستین که با خدا و خلق میثاقى مقدّس بسته است از تزلزل در برابر خداوندان زر و زور و نیروهایشان منع مى کند. و یاد آور مى شود که هان فراموش نکن که خدا بزرگتر است و اگر در راه خدا قدم گذارى و براه خویش ایمان داشته باشى قدرت (فرعون ، قارون ، بلعم ) را در هم مى شکند و مى تواند تو را یارى کند. وقتى (لااله الاالله ) مى گوئیم بار دیگر همه خدایان دروغین را نفى مى کنیم . اله ، خداى غیر الله ، خداى غیر حقیقى ، پول مقام قدرت موقعیت اجتماعى و ... همه و همه که در قالب هوسهاى پوچ گذاشته شوند و در راه خدا و اسلام نباشند اِله مى باشند.
این انقلابى ترین شعار اسلام است که در دل مجاهدین این همه شور و شوق آفریده است و هم مى آفریند که مایه رستگاریشان است .⁽²⁰⁾
18 - نماز اتصال به قوه محرکه پایان ناپذیر
الکسیس کارل (1873 - 1944 م )نویسنده مشهور کتاب انسان موجود ناشناخته :
دعا و نماز قوى ترین نیروى است که انسان مى تواند تولید کند، - نیروئى است که چون قوه جاذبه در زمین وجود حقیقى و خارجى دارد.
در حرفه پزشکى خود من ، مردانى را دیده ام که پس از آن که تمام معالجات دیگر در حال آنان ، مؤ ثر واقع نشده بود به نیروى نماز و دعا از بیمارى ، رهائى یافتند. دعا و نماز چون رادیوم یک منبع نیروئى مشعشعى است که خود به خود تولید مى شود. از راه دعا و نماز انسان مى کوشد نیروى محدود خود را با متوسل شدن به منبع نامحدود تمام نیروها افزایش ‍ دهد. وقتى که ما دعا و نماز مى خوانیم ، خود را به قوه محرکه پایان ناپذیرى که تمام کائنات را به هم پیوسته است متصل و مربوط مى کنیم . نماز و دعا مى خوانیم که قسمتى از آن نیرو به حوائج ما اختصاص داده شود. به صرف همین استدعا، نواقص ها تکمیل مى شود. و با قدرتى بیشتر و حالتى بهتر از جاى بر مى خیزیم . هر وقت ما با شور و حرارت خداوند را در دعا و نماز مخاطب مى سازیم ، هم روح و هم جسم خود را به وجهى احسن تغییر مى دهیم . غیر ممکن است مرد یا زنى تنها براى یک لحظه به دعا و نماز بپردازد و نتیجه مثبت و مفیدى از آن نگیرد.⁽²¹⁾
19 - آهنگ آسمانى اذان
پروفسور ژول لابوم (1791 - 1868 م ) پژوهشگر علوم اسلامى با بیش از 30 سال سابقه از فرانسه :
اسلام واسطه میان انسان و خدا را از میان برد و براى اولین بار ایجاد ارتباط مستقیم را میان دو قطب اعلام کرد. در پذیرش عبادت و نماز لازم نیست که شخص از یک گروه مشخص مقام وساطت را میان مردم و خدا داشته باشد، بلکه هر انسانى مى تواند خودش اعمال عبادى را انجام دهد.
نمازهاى پنجگانه از مظاهر همبستگى مذهبى است . آنگاه که بانک توحید در فضاى شهرهاى اسلامى طنین مى افکند، گرویدگان به اسلام با شنیدن آهنگ آسمانى اذان در دل روز یا شب هنگام ، به سوى مراکز نیایش ‍ با آفریدگار هستى بخش مى شتابند، این شیفتگان ایمان به خدا، در هر نقطه از جهان و از افقهاى دور دست روى خود را به سوى نقطه اى واحد و کانونى مشترک ، یعنى کعبه که در قلب مکه جاى دارد مى گردانند.⁽²²⁾
20 - نماز سنبل عبادت و بندگى
الکسیس کارل :
احساس عرفانى جنبشى است که از اعماق دل انسانى برخواسته شده است یک غریزه اصلى است . انسان همان طورى که به آب نیاز دارد به خدا هم نیاز دارد.و بهترین چیزى که فطرت را تقویت مى کند نماز است که سنبل عبادت است .
اگر صمیمانه به دعا و نماز بپردازید خواهید دید که زندگى شما به صورت عمیق و مشهودى تغییر خواهد کرد. باید بگوییم که دعا فعالیتى است که براى تکامل صحیح شخصیت و تمامیّت عالیترین ملکات انسانى ضرورت دارد. تنها در دعا و نماز اجتماع کامل و هماهنگ بدن و فکر و روح حاصل مى شود که به آدمى ، که همچون نى شکننده اى ، است نیرومندى و استقامت بیرون از حد تصوّر مى بخشد. دعا و نماز عملى است که آدمى را در حضور خدا قرار مى دهد.
مردى دهاتى در آخرین صف نماز در یک معبد تنها نشسته بود. کسى از او پرسید: منتظر چه هستید؟ او در جواب گفت : به او نگاه مى کنم و او به من نگاه مى کند.
آدمى دعا مى کند که نه تنها خدا به یاد او باشد، بلکه خود نیز به یاد خدا باشد. دعا و نماز کوششى است در آدمى براى رسیدن به خدا و صحبت کردن با موجودى نادیدنى که آفریننده همه چیز و حکمت اعلى ، و هر وقت با شور و حرارت خود را در دعا و نماز مخاطب مى سازیم . هم روح و هم جسم خود را به وجهى احسن تغییر مى دهیم . انسان همیشه از دعا و نماز نتیجه مفیدى مى گیرد. دعا کردن همچون خوردن و آشامیدن ضرورى است . در اجتماعى که نیایش و دعا و نماز وجود نداشته باشد، از فساد و زوال مصون نخواهد بود. نیایش علاوه بر این که آرامش به وجود مى آورد، بطور کامل و صمیمى در فعالیتهاى مغزى انسان یک نوع شگفتى و انبساط باطنى و گاه قهرمانى و دلاورى را تحریک مى کند.⁽²³⁾
21 - از فراز هزاران مسجد
ویل دورانت (1858 - 1928 م ) مورّخ و دانشمند شهیر آمریکائى :
چه خوش آهنگ است صداى مؤ ذن در گوش مسلمان و غیر مسلمان که این جانهاى محبوس در پیکر خاکى را از فراز هزاران مسجد دعوت مى کند که به سوى بخشنده زندگى و عقل توجه کنند و به جان با او پیوند گیرند.⁽²⁴⁾
22 - نماز مهمترین وسیله ایجاد آرامش در روان
پروفسور توماس هایس لوپ :
مهمترین مطلبى که من در طول چندین سال تجربه و آزمایش به دست آورده ام این است که بهترین وسیله براى درمان بى خوابى نماز است . با این قید که من پزشکم این سخن را مى گویم که نماز بهترین وسیله اى است که تاکنون براى توسعه اطمینان و تسکین اعصاب و آسایش و نشاط شناخته شده که زمینه بى خوابى را برطرف مى گرداند. و به عبارت دقیقتر، مهمترین وسیله ایجاد آرامش در روان و اعصاب انسان نماز است .⁽²⁵⁾
فصل دوّم : نماز اول وقت
23 - معناى لغوى و عرفانى نماز
معناى لغوى نماز صلوة :
راغب در مفردات مى گوید: بسیارى از اهل لغت گفته اند که صلوة به معناى دعا و تبریک و تمجید است . بعضى از اهل لغت گفته اند که اصل صلوة از صلاء است و معناى اینکه گفته مى شود ((صَلّى الرُّجُلُ)) که او بواسطه این عبادت صلاء را از خود برطرف ساخت و صلاء عبارتست از آتش ‍ فروزان ، و بناى صّلى همچون بناى مرّض است که به معناى زایل کردن مرض مى باشد.
معناى عرفانى نماز:
بعضى از بزرگان صلوة را از تصلیّه مشتقّ مى داند بدین معنى که چوبهاى کج را با گرفتن به نزدیکى آتش و رساندن حرارت به آن مستقیم سازند.
عرب آن را تصلیّه گوید، گوئى نماز گذار با توجه به مبداء اعلى در نماز و با حرارتى که در اثر حرکت صعودى و قرب به شمس حقیقت معنوى براى نفس حاصل مى شود، کج رفتارى هاى نفس را که در اثر توجه به غیر خدا و میل به باطل ایجاد شده است تعدیل مى نماید.⁽²⁶⁾
24 - رازهاى وضو
رسول خداصلّى اللّه علیه و آله بعد از نماز صبح بین الطلوعین ، در مسجد مى نشستند و به سؤ الات مردم پاسخ مى دادند. روزى دو نفر نوبت گرفتند تا در محضر حضرت سؤ الاتى مطرح کنند. پیامبرصلّى اللّه علیه و آله رمودند: من بگویم شما براى چه آمده اید یا شما خود مى گوئید؟ عرض ‍ کردند یا رسول ا... شما بفرمائید؟ فرمودند: یکى براى یاد گرفتن مسائل حج آمده است و دیگرى براى سئوال و آموختن مسائل وضو گرفتن . آنگاه جواب سؤ ال ها را چنین بیان فرمودند:
امّا معناى وضو گرفتن :
شستن صورت در وضو یعنى ، خدایا هر گناهى که با این صورت انجام دادم آن را شستشو مى کنم که با صورت پاک به جانب تو عبادت کنم و با پیشانى پاک سر بر خاک بگذارم .
شستن دستها در وضو یعنى ، خدایا! از گناه دست شستم و گناهانى را که با دستم مرتکب شده ام تطهیر مى کنم .
مسح در وضو یعنى ، خدایا! از هر خیال باطل و هوس خام که در سر پروانده ام سرم را تطهیر مى کنم و آن خیالهاى باطل را از سر بدور مى اندازم .
مسح پا یعنى ، خدایا! من از جاى بد رفتن پا مى کشم و این پا را از هر گناهى که با آن انجام داده ام تطهیر مى کنم . اگر کسى بخواهد نام مبارک حقتعالى را بر زبان آورد باید دهان را تطهیر کند. مگر مى شود با دهان ناشسته انسان نام خدا را ببرد. باید دهان را با آب مضمضه کند و بشوید. این گوشه اى از اسرار وضو گرفتن است . اگر ما مى بینیم از نماز لذت نمى بریم و از عبادت لذت نمى بریم براى آن است که به این اسرار آشنا نیستیم . آنها که از عبادت لذت مى برند چیزى را به این عبادت تبدیل یا تعویض نمى کنند.
اینکه مى بینیم ما نماز مى خوانیم و چیزى از نورانیت احساس نمى کنیم براى آن است که نماز را با آداب و اسرار آن نخواندیم . خاصیت نماز در معرفت باطن آن است .⁽²⁷⁾
25 - برکات نماز اول وقت
از رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله روایت شده که نماز براى میّت در قبر بصورت شخص نورانى خوش سیما ظاهر مى شود، انیس و مونس او در قبر مى شود و آتش جهنم را از او دفع مى کند.
و فرمود: کسى که نمازهاى پنجگانه را در موقع خود اقامه کند و رکوع و سجود نماز را کامل بجا آورد خداى عزّ و جلّ 15 خصلت به او عطا فرماید:
الف ) سه خصلت در دنیا:
1 - عمر او را زیاد کند.
2 - مال و اموال او را زیاد کند.
3 - اولاد صالح او را زیاد کند.
ب ) سه خصلت در موقع مرگ :
4 - از ترس او را ایمن دارد .
5 - از هول مرگ ایمن دارد .
6 - او را داخل بهشت گرداند.
ج ) سه خصلت در قبر:
7 - سؤ ال نکیر و منکر را بر او آسان کند.
8 - قبر او را وسیع گرداند.
9 - درى از درهاى بهشت به روى او گشوده شود.
د) سه خصلت در محشر:
10 - صورت او مثل ماه ، نور مى دهد.
11 - نامه عملش را به دست راستش دهند.
12 - حساب را بر او آسان مى گرداند.
ه‍) سه خصلت در موقع عبور از صراط:
13 - خداوند از او راضى مى شود.
14 - به او سلام مى دهد.
15 - نظر رحمت به او مى فرماید.⁽²⁸⁾
26 - الله اکبر در نماز
نماز با گفتن الله اکبر شروع مى شود و امورى را براى نمازگزار حرام مى کند. مانند خوردن و آشامیدن و حرف زدن ، لذا به تکبیر اول نماز تکبیرة الاحرام مى گویند.
الله اکبر اولین کلمه واجب به هنگام صبح است . اولین کلمه اى است که نوزاد مسلمان در آغاز تولّد به عنوان اذان و اقامه مى شنود و آخرین کلمه اى است که بر میّت خوانده مى شود. و سپس وارد قبر مى شود.(نماز میّت )
اولین و یگانه ذکرى است که در نماز، هم واجب است و هم رکن نماز است . الله اکبر بیشترین ذکرى است که هم در مقدمات نماز، هم در خود نماز و هم در تعقیبات آن گفته مى شود. بطورى که یک مسلمان در طول یک روز فقط در نمازهاى پنجگانه واجب (نه نمازهاى مستحب ) حدود 360 مرتبه آنرا تکرار مى کند. بدین صورت که :
اول - براى هر 5 نماز اذان وارد شده و در هر اذانى 6 مرتبه الله اکبر گفته مى شود.(مجموعاً 30 مرتبه )
دوم - براى هر 5 نماز اقامه وارد شده که در هر اقامه 4 مرتبه الله اکبر گفته مى شود. (مجموعاً 20 مرتبه )
سوم - قبل از شروع نماز در هر 5 نماز، 6 تکبیر مستحب است و تکبیر هفتم همان تکبیرة الاحرام واجب است . (مجموعاً 30 مرتبه )
چهارم - تکبیرة الاحرام آغاز نماز، که در مجموع 5 تکبیر مى شود.
پنجم - قبل از هر رکوع ((در 17 رکعت )) یک تکبیر وارد شده است . (مجموعاً 17 مرتبه )
ششم - در هر 17 رکعت نماز دو سجده داریم که براى هر سجده دو تکبیر مستحب است . یکى قبل و یکى بعد از آن (مجموعاً 68 مرتبه )
هفتم - هر نماز یک قنوت دارد که قبل از هر قنوت یک تکبیر وارد شده است . (مجموعاً 5 مرتبه )
هشتم - در پایان هر یک از نمازهاى 5 گانه 3 تکبیر وارد شده است . (مجموعاً 15 مرتبه )
نهم - بعد از هر نماز 34 مرتبه تکبیر به عنوان تسبیحات حضرت زهراعلیهاالسّلام وارد شده است . (مجموعاً 170 مرتبه ) و...⁽²⁹⁾
27 - نماز و شفاعت اهل بیت
((عَنْ اَبِى بَص یر قالَ دَخَلْتُ عَلى اُمّ حَمی دَة أَعزیها بِاَبِى عَبْدالله عَلیه السلام فَبکت وَ بَک یتَ لِبُکائِها ثُمَّ قالَتْ: یا اَبا مُحَمد لَو رَاَیْتَ اَبا عبداللهِ علیه السلام عِند الموتِ لَراَیتَ عَجَباً فَتَحَ عَینیهَ ثُمَّ قالَ اِجْمَعُوا ل ى کُلَّ مَنْ بَینى وَ بَینُه قَرابَهُ قالَتْ فَلَمْ نُتْرِکْ اَحَداً اِلا جَمعناهُ قالَتْ فَنَظَرَ اِلَیهم ثُمَّ قالَ: اِنَّ شَفاعَتَنا لاتَنالُ مُستّخِفَا بِالصلاةِ)).
ابو بصیر گفت : براى تسلیت گفتن وفات امام صادق علیه السّلام به خدمت ام حمیده مادر گرامى امام کاظم علیه السّلام رسیدم . ام حمیده به گریه افتاد و من هم به گریه کردن او گریستم . پس فرمود: اى ابا محمّد؛ اگر مى دیدى حضرت صادق علیه السّلام را در وقت موت ، همانا امر عجیبى مى دیدى . امام چشمان خود را گشود و فرمود: جمع کنید نزد من هر کسیکه ما بین من و او خویشاوندى است . ما همّت کردیم و همه را نزد او جمع کردیم . آن حضرت نظر کرد بسوى ایشان و فرمود: همانا شفاعت ما نصیب کسانى که نماز را سبک مى شمارند نخواهد شد.⁽³⁰⁾