فصل پنجم: عذاب بسیار سخت قوم لوط

از آنجا که قوم سرکش لوط، فساد را از حد گذراندند، و بجاى قبول نصیحت‏هاى حضرت لوط، او را تهدید کردند، سالها بر این وضع نکبت‏بار ادامه دادند، و درست به عکس فرمان خدا همه چیز را وارونه نمودند، خداوند نیز مجازات آنها را به تناسب کارهاى وارونه آنها، وارونه کردن زمین قرار داد و بجاى آب باران، آنها را سنگباران کرد، اینک اصل ماجرا را بشنوید:
وقتى که مهمانان (فرشتگان به صورت جوان زیبا) در خانه لوط بودند، لوط از یکى از آن جوانان پرسید کیستى؟ او گفت: من جبرئیل هستم، لوط گفت: چه مأموریتى دارى؟ جبرئیل گفت: مأموریت هلاکت قوم را دارم، لوط گفت: همین آلان؟ جبرئیل گفت: الیس الصبح بقریب آیا صبح نزدیک نیست؟²⁰⁰.
معلوم شد که لحظه‏ى هلاکت در پایان شب، صورت مى‏گیرد.
در این هنگام قوم شرور و زشتکار به سر رسیدند، و در خانه لوط را شکستند و وارد خانه شدند، جبرئیل با پرش محکم بر صورتشان زد، بطورى که چشمشان محو و نابینا شد.²⁰¹
وقتى آنها چنین دیدند در یافتند که عذاب (همان عذابى که مکرر لوط به آنها وعده داده بود) فرا رسیده است.
جبرئیل به لوط گفت تو و خانواده‏ات شبانه (دور از دید مردم) از شهر بیرون برو جز همسرت که او باید در شهر بماند و جزء عذاب شدگان است.²⁰²
دانشمندى در میان قوم لوط بود، به آنها گفت: عذاب فرا رسیده، نگذارید لوط و خانواده‏اش از شهر بیرون روند، چرا که تا او در میان شما است، عذاب نخواهد آمد، آنها خانه لوط را محاصره کردند تا نگذارند لوط از خانه بیرون رود ولى جبرئیل ستونى از نور را در جلو لوط قرار داد و به او گفت در میان نور بیا، کسى متوجه نخواهد شد، لوط و خانواده‏اش به این ترتیب از زیر زمین، از شهر بیرون رفتند، همسر گناهکار لوط از جریان مطلع شد، خداوند سنگى به سوى او فرستاد و او هماندم به هلاکت رسید، وقتى که طلوع فجر شد، چهار فرشته هر یک در یک ناحیه‏ى شهر قرار گرفتند، و آن سرزمین را تا هفت طبقه‏اش جدا کردند و به سوى آسمان برند،بطورى آن سرزمین نزدیک آسمان شد که اهل آسمان صداى سگها و خروسهاى شهر آنها را مى‏شنیدند.
سپس آن سرزمین را بر سر قوم شرور لوط وارونه کردند، و پس از آن سنگهائى از سجیل (گلهاى متحجر متراکم) که نزد پروردگار نشاندار بود، آنها را نشانه گرفت و بر آنها بارید، و به این ترتیب شهرشان واژگون شد و خودشان با بدترین وضعى، تار و مار و متلاشى گشتند.²⁰³
نکته‏ها:
1 - خداوند سالها مهلت و فرصت مى‏دهد و انسانها را آزمایش مى‏کند، وقتى آنها گناه را ادامه دادند و از حد گذراندند، سخت در همین دنیا مجازات خواهند شد (و آخرت نیز عذاب سخت خواهند داشت)
2 - نزول عذاب در صبح، شاید از اینرو بوده که خداوند مى‏خواست باز چند ساعت (پس از دیدن عذاب در شب) به آنها مهلت دهد تا توبه کنند، و اینکه نمى‏خواست در دل شب بر آنها شبیخون بزند.
3 - سنگباران آنها یا همراه زیر و رو شدن شهرشان بوده و یا بعد از زیر و رو شدن، تا بطور کلى محو و نابود شوند.
4 - درباره‏ى من سجیل منضود مسومة (گلهاى متحجر متراکم بر روى هم و نشاندار) چند قول نوشته‏اند: 1- این سنگها، سنگهاى معمولى نبوده بلکه معلوم بود که سنگهاى عذاب است. 2- این سنگها در علم خدا براى هر فردى هماهنگ عمل او درست شده بود، و همان را نشانه گرفت، و درباره‏ى کلمه‏ى منضود مفسر معروف بیضاوى گوید: یعنى گلهاى متراکم که براى عذاب آنها آماده شده بود، یا پشت سر هم مانند باران بر آنها مى‏بارید.²⁰⁴
5 - جالب اینکه در بعضى از روایات آمده: خداوند به فرشتگان دستور داده بود تا لوط (علیه السلام) سه بار شهادت بر بدى و انحراف قومش نداد، آنها را مجازات نکنند (یعنى حتى در اجراى فرمان خدا نسبت به یک قوم گناهکار، باید موازین دادگاه و محاکمه‏ى عادلانه انجام گیرد) و این رسولان شهادت لوط را در اثناء راه سه بار شنیدند.²⁰⁵
6 - روزى یک نفر از اهل شام از على (علیه السلام) پرسید اینکه قرآن در سوره عبس آیه 33 به بعد در وصف روز قیامت مى‏گوید: یوم یفر المرء من اخیه و امه و ابیه و صاحبیته و بنیه (روزى که انسان از برادر و مادر و پدر و همسر و فرزند فرار مى‏کند چه معنا دارد على (علیه السلام) (به ذکر یکى از مصادیق روشن آیه پرداخت و) فرمود: ابراهیم از پدر (خوانده‏اش آزر)، نوح از پسرش کنعان، لوط از همسرش فرار مى‏کنند.²⁰⁶
به این روایت نیز که در مورد عذاب قوم لوط است توجه کنید:
از امام باقر (علیه السلام) نقل شده: رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: از جبرئیل ماجراى هلاکت قوم لوط را پرسیدم، گفت: قوم لوط اهل قریه‏اى بودند که محل مدفوع خود را نمى‏شستند، و تطهیر از جنایت نمى‏کردند، بخیل و بى‏صفت بودند، لوط (علیه السلام) سى سال در میانشان بود، وقت ورود لوط به میان آنها، از آنها هیچکس با لوط خویشاوندى نداشت، لوط آنها را به سوى خدا و ایمان و پیروى خدا دعوت کرد و آنها را از فحشاء و منکرات نهى نمود، و تأکید کرد که از خدا اطاعت کنند، آنها به دعوت لوط اعتنا نکردند و به اعمال زشت خود ادامه دادند.
خداوند فرشتگانش را به سوى شهر لوط فرستاد تا مؤمنان را از آن شهر بیرون ببرند وقتى که در آن شهر، تنها یک خانه داراى مؤمن یافتند، به لوط و ایمان آورندگان اندک او گفتند، نیمه‏هاى شب از شهر بیرون روید که کسى متوجه شما نمى‏شود، لوط همراه دخترانش نصف شب از شهر خارج شد، همسرش در شهر ماند و به قومش پیوست، و ماجرا را به قوم گفت، سرانجام پس از طلوع فجر، از ناحیه‏ى عرش ندا آمد: اى جبرئیل اکنون براى خدا سزاوار شد که عذاب را بر قوم لوط وارد سازد، به شهر قوم لوط فرود آى و آن سرزمین را تا هفت طبقه از جا بکن، سپس آنرا به سوى آسمان بالا ببر، و آن را در آسمان نگهدار تا فرمان خداى جبار در واژگون کردن آن برسد.
جبرئیل گوید: همه‏ى این دستورات را انجام دادم، آن سرزمین را تا هفت طبقه‏اش کندم و به آسمان بردم و منتظر فرمان خداوند ماندم، فرمان خدا فرا رسید، با پرهاى طرف راستم جانب شرق آن سرزمین رازدم و با پرهاى طرف چپم، ناحیه غربش رازدم و اى محمد آن سرزمین را تا هفت طبقه‏اش - جز منزل لوط و ایمان آورندگان به او را - کندم، سپس آنرا در فضاى وسیعى در آسمان نگاه داشتم که اهل آسمان صداى سگ و خروس شهر آنها را مى‏شنیدند، وقتى که صبح شد از جانب عرش بر من ندا شد شهر را واژگون کن، شهر را زیر و رو و واژگون کردم، سپس خداوند باران سنگ بر آنها بارید.²⁰⁷
سرانجام شهر سدوم و... به صورت بیابانى در آمد و خانه‏هاى همه مبدل به تلهائى از خاک شد، و سرگذشت آنان مایه‏ى عبرت دیگران گردید.
رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) به جبرئیل فرمود: آن قریه در کجا بود؟ جبرئیل گفت: در محلى از حیره که از نواحى شام بود، پیامبر فرمود: در کجا واژگون شد، جبرئیل گفت بین دریاى شام و مصر و به دریا افکنده شد.²⁰⁸
قرآن مى‏فرماید: و ما هى من الظامین ببعید: این عذاب از ستمگران (در هر زمان و در هر جا) دور نیست (هود - 83).
آرى در این سرگذشت براى مردم متفکر و صاحبدل، آیت و حجتى است.
به قول ناصر خسرو:

‏

فصل ششم: درس عبرت‏

قرآن در آیه 83 سوره‏ى هود، پس از بیان عذاب سخت قوم لوط مى‏فرماید: و ما هى من الظالمین ببعید آن (اینگونه عذابها) از ستمگران دور نیست.
در روایتى آمده جبرئیل به پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم) گفت: و ما هى یا محمد عن الظالمین من امتک ببعید: اى محمد اینگونه عذابها بر ظالمان از امت تو دور نیست‏²¹⁰.
و در سوره‏ى قمر (که از آیه 34 تا 41 آن مربوط به عذاب قوم لوط است) در آیه 40 مى‏خوانیم: و لقد یسرنا القران للذکر فهل من مدکر ما قرآن را با بیان آسان و روشن براى یادآورى و تذکر (غافلان) قرار دادایم، آیا پند گیرنده‏اى هست؟!.
از دو آیه فوق و از آیات دیگر به روشنى مى‏یابیم که هدف از ذکر داستان قوم لوط، درس عبرت گرفتن، و خوف از خدا و دورى از گناه، و اندیشیدن درباره‏ى عواقب گناه و عذاب الهى در دنیا و آخرت است.
آیه نخست (83 - هود) صریحاً اعلام مى‏دارد که اینگونه عذابها براى ستمگران در هر امتى دور نیست، یعنى اگر ما در هر بعدى ستم کنیم، و راه طغیان و ظلم را بپیمائیم سرانجام کار ما عذاب سخت الهى خواهد بود.
پس باید عبرت گرفت، و تا مهلت و فرصت است، خودسازى کرد، و با آب توبه حقیقى، آلود گناهان سابق را شست.
بهتر این است که در اینجا سخنى از بیان شیواى على (علیه السلام) بشنوید.
او در نهج‏البلاغه پس از عنوان کردن آیه سوره‏ى انفطار یا ایها الانسان ما غرک بربک الکریم اى انسان چه چیز ترا به پرودگار بزرگت مغرور ساخت مى‏فرماید: این آیه کوبنده‏ترین دلیل در برابر شنونده و قطع کننده‏ترین عذر شخص مغرور است که جهالت و نادانیش او را خوشحال ساخته (که به این معنى است) اى انسان چه چیزى تو را بر گناه جرأت داده؟ و چه چیز تو را در برابر پروردگارت مغرور نمود؟ و چه چیز تو را بر هلاکت خویش مغرور ساخته است؟ مگر این بیمارى تو بهبودى نمى‏یابد؟ و یا این خوابت بیدارى ندارد؟ همانگونه که به دیگرى رحم مى‏کنى به خود رحم کن تو که هرگاه کسى را در دل آفتاب سوزان بیابى بر او سایه مى‏افکنى و هرگاه بیمار ناتوانى را ببینى که سخت ناتوان گشته، از روى ترحم بر او مى‏گریى، پس چه چیز تو را بر این بیمارى (معنوى) شکیبا و بر این مصائب، صبور ساخته؟ و چه چیز تو را از گریه بر خویشتن تسلى داده؟ در حالى که هیچ چیز براى تو عزیزتر از خودت نیستى.²¹¹
آرى همانگونه که در پایان آیات عذاب قوم لوط خواندیم: اینگونه عذابها براى ستمگران دور نیست
جالب اینکه در همان سرزمین لوط، سالها قوم سبا مى‏زیستند، این قوم آنچنان در ناز و نعمت و امنیت فرو رفته بودند که نظیر نداشت، از شام به یمن و مکه، آبادیهاى پر درخت و میوه به هم متصل شده بود، که اگر زنى سبدى خالى بر سر مى‏گذاشت و از زیر درختان رد مى‏شد، خود بخود سبد، پر از میوه مى‏شد، اما آنها کفران نعمت کردند، از پیامبران اطاعت ننمودند، که به نقلى خداوند سیزده پیامبر براى هدایت آنها فرستاد²¹² ولى از غرور و غفلت و گناه دست برنداشتند در نتیجه خداوند موشهاى صحرائى را مأمور سوراخ کردن زیر سد عرم‏²¹³ کرد، وقتى که این سد سوراخ شد، کم‏کم سوراخش بزرگتر شد و این موشها سنگ بزرگى را از بالا انداختند و آن همه آب سد سرازیر آبادیها و شهرهاى این قوم ناسپاس گردید، همه‏ى باغها و خانه‏ها ویران شدند، و جز چند درخت تلخ و شوره گز و سدر باقى نماند، چنانکه قرآن مى‏فرماید: ذلک جزیناهم بما کفروا و هل نجازى الا الکفور این کیفر کفران آنها بود، و آیا جز افراد ناسپاس را مجازات مى‏نمائیم؟²¹⁴.
به این ترتیب این قوم آنچنان مستأصل شدند که هر کسى به سوئى رفت و پراکنده شدند، و وضع آنها مایه عبرت و مثل براى دیگران گردید و هرگاه کسى پراکنده و از هم متلاشى مى‏شدند مى‏گفتند: تفرقوا ایادى سبا همچون قوم سبا از هم پراکنده شدند که به نقلى شش طایفه آنها به نقاط مختلف یمن، و چهار طایفه آنها به نقاط شام رفتند و پراکنده شدند.
قوم سبا که چندین طایفه بودند مانند مذحج، اشعرون، ازد، انمار، عامله، جزام، لخم و غسان از هم پاشیدند.²¹⁵
و بفرموده‏ى رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) قبل از پراکندگى 700 امت طایفه از آنها (400 صحرائى و 300 دریائى) مسخ شدند.²¹⁶
و به نقلى آنها هنگام وفور نعمت، کار کفرانشان به جائى رسید که (العیاذ بالله) با نان استنجاء مى‏کردند، که خرمن‏هائى از این نانها به وجود آمده بود، و بعد از بلا و نقمت، کار بجائى رسید که همان نانها را خوردند، و عجیب اینکه براى خوردن آن نانها، در صف نوبت مى‏ایستادند.²¹⁷
در اینجا به دو فراز از اشعار عربى و فارسى توجه کنید:

‏ یعنى: به کوه ثوبان وقتى که آنرا دیدم فریاد زدم، او وقتى مرا دید تکبیر خدا گفت.
به او گفتم: کجایند آنان را که دیده بودم در کنار تو با کمال خوشى و آسایش، جاى گرفته بودند گفت: آنها رفتند و این مکانها را به من سپردند.

‏ امید آنکه این سر گذشتها مایه عبرت و توبه و انابه و بازگشت ما به سوى خدا گشته و از آنها بهترین درسها را بیاموزیم.
عظمت خدا و کوچکى ما
براى اینکه عظمت خداوند را در حد توان خود ترسیم کنیم و در برابر، کوچکى بشر را بیابیم به مثال و مطالب زیر توجه کنید:
وقتى که آمریکائیها آپولو 11 را به کره ماه فرستادند، اعلام کردند که رفت و برگشت آن هشت شبانه روز شد، بعد محاسبه کردند که اگر به فرض محال همین آپولو با همین سرعت به نزدیکترین ستاره‏ى ثابت فرستاده شود، دویست هزار سال طول مى‏کشد تا به آن برسد (با توجه با اینکه این ستارگان ثابت که ما در آسمان مى‏بینیم، در آسمان اول است).
از سوى دیگر در روایات مى‏خوانیم: تمام آسمانها و زمین و آنچه در بین آنها است نسبت به کرسى خدا، همچون حلقه انگشترى است که در بیابان بسیار وسیع افتاده باشد، و کرسى خدا نسبت به عرش همچون حلقه‏ى انگشترى است که در بیابان بسیار وسیع افتاده باشد²¹⁸ این است عظمت خدا، که نشانگر قدرت عظیم الهى است.
اما درباره‏ى کوچکى و ذره بودن ما، کافى است که به روایت زیر توجه کنید:
امام حسن عسکرى (علیه السلام) نقل مى‏کند: روزى پیامبر (صلى الله علیه و آله) و على (علیه السلام) در مکانى نشسته بودند، شنیدند یکى مى‏گوید: هر چه خدا بخواهد و محمد بخواهد، و دیگرى مى‏گوید: هر چه خدا بخواهد و على بخواهد.
پیامبر (صلى الله علیه و آله) فرمود: محمد و على را در ردیف خدا قرار ندهید، بلکه بگوئید: آنچه خدا بخواهد و سپس محمد (صلى الله علیه و آله) بخواهد، آنچه خدا بخواهد و سپس على (علیه السلام) بخواهد، مشیت و خواست خدا غالب و قاهر است و هیچ چیز همتا و قرین او نیست، و ما محمد فى دین الله و فى قدرته الا کذبابة تطیر فى هذه الممالک الواسعة و ما على فى دین الله و فى قدریه الا کبعوضة فى جملة هذه الممالک محمد (صلى الله علیه و آله و سلم) در برابر دین و قدرت خدا همچون مگسى است که در این ممالک وسیع پرواز مى‏کند، و على (علیه السلام) در برابر دین قدرت خدا همچون پشه‏اى است در میان این ممالک.²¹⁹
اینک با توجه به این مطالب، آیا سزاوار است که ما مغرور گردیم، و فرمان خداى بزرگ را نادیده گرفته و راه شیطان برویم و به خود ظلم کنیم؟!، در جائى که محمد و على (علیهماالسلام) بزرگترین انسانهاى تاریخ چنین باشند ما چه مى‏گوئیم؟ اینجاست که به خوبى معنى این آیه را مى‏فهمیم: یا ایها الانسان ما غرک بربک الکریم اى انسان چه چیز تو را به خداى بزرگ مغرور کرد؟! (انفطار - 6).
یک آیه عبرت دیگر در قرآن‏
در قرآن آیه 70 سوره‏ى توبه مى‏خوانیم:
الم یأتهم نبا الذین من قبلهم قوم نوح و عاد و ثمود و قوم ابراهیم و اصحاب مدین و المؤتفکات اتنهم رسلهم بالبینات فما کان الله لیظلمهم ولکن کانوا انفسهم یظلمون
آیا خبر کسانى که پیش از آنها (منافقان دو رو) بودند، به آنان نرسیده، قوم نوح و عاد و ثمود و قوم ابراهیم و اصحاب مدین (قوم شعیب) و شهرهاى زیر و رو شده (قوم لوط) که پیامبرانشان با دلائل روشن به سوى آنها آمدند (ولى به دعوت پیامبران اعتنا نکردند) خداوند به آنها ستم نکرد، اما خودشان بر خویش ستم مى‏کردند (همگى با اختیار خود به هلاکت رسیدند، قوم نوح با طوفان و غرق شدن، قوم عاد (قوم هود) با طوفانهاى تند، قوم ثمود (قوم صالح) با زلزله و صاعقه، قوم ابراهیم با نابودى نعمت و هلاکت نمرودیان و قوم مدین (قوم شعیب) به وسیله ابر آتشبار، و قوم لوط با واژگونى شهرها و سنگبارانى‏شدنشان نابود شدند.²²⁰
درباره‏ى جمله‏ى مؤتفکات (شهرهاى زیر و رو شده) گفته‏اند منظور شهرهاى واژگون شده قوم لوط است.
مرحوم طبرسى صاحب تفسیر مجمع‏البیان گوید: سه شهر از مؤتفکات است که قوم لوط در آن هلاک شدند.
شهر سدوم بود که قوم لوط در آن مى‏زیستند.²²¹
نتیجه اینکه: عاقبت‏اندیش باشیم، تا خداوند مهلت داده خود را اصلاح کنیم، و به جاى رضوان و بهشت خدا، مشمول غضب و دوزخ پر عذاب الهى نگردیم.
اللهم اجعل عواقب امورنا خیرا - و لا تکلنا الى انفسنا طرفة عین ابداً.
الحمد لله رب‏العالمین‏